Krijgt België deze zomer te kampen met een ernstig watertekort?

mei 20, 2020

19 mei 2020 ~ Je hoorde het één van de voorbije dagen waarschijnlijk al in het nieuws: als we deze zomer opnieuw hittegolven en droogtes krijgen, mogen we in België grote waterschaarste verwachten. Maar hoe komt dat precies? En hoe kan België – waar het toch zo veel lijkt te regenen – nu ooit een watertekort hebben? En wat zullen we daar (persoonlijk) van merken? We leggen alles uit vanuit onze eigen expertise, en bespraken dit ook met Patrick Willems, professor waterbouwkunde en hydroloog aan de KU Leuven en expert ter zake.

Waterstress in België: hoe kan dat?

België staat al jaren bovenaan in de lijst van Europese landen met zware waterstress. Concreter: België heeft een waterstress-index van 26%, en dit wijst op een gemiddelde tot hoge waterstress. Het waterverbruik bij ons is zeer hoog t.o.v. het hernieuwbaar water dat binnenkomt. Dit komt onder meer door de hoge bevolkingsdichtheid in ons land. Maar ook de dichte bebouwing met veel ondoorlaatbare verhardingen laat veel regenwater in de riolering verdwijnen. En België telt heel wat waterintensieve bedrijven en landbouwactiviteiten. Ook het feit dat er niet zo veel rivierwater binnenstroomt in vergelijking met andere landen, speelt een rol. Dat het in ons land vrij veel regent, is dus niet voldoende om komaf te maken met waterstress.

Klimaatverandering en watertekort

Hydrologen houden doorheen het jaar het neerslagtekort in de gaten. Het neerslagtekort is de neerslag min de verdamping. Als er dus meer water verdampt dan er bijkomt, zit je met een negatieve waarde en is er dus een tekort. Dat betekent dat de grondwaterreserves niet voldoende aangevuld worden. In een normale situatie wordt er in de winter en vroege lente voldoende overschot opgebouwd om de zomer te overbruggen. De voorbije jaren heeft klimaatverandering er echter voor gezorgd dat we dit precaire evenwicht nog maar moeilijk – of nog maar net – kunnen bewaren. Eén van de grote problemen is dat neerslag op steeds kortere tijd valt, doordat de opwarmende atmosfeer meer waterdamp kan bevatten. Wat we nodig hebben om de grondwatervoorraden aan te vullen is echter langdurige en lichte regenval, zo legt Patrick Willems uit. Maar dat wordt dus steeds zeldzamer in ons land.

De voorspellingen voor deze zomer

De maartse en aprilse buien zijn dit jaar grotendeels uitgebleven. Sinds 1 april 2020 stelden hydrologen in België een neerslagtekort van ongeveer 100 mm vast. Dat is hoger dan de afgelopen 119 jaar, vertelt Patrick Willems. Dit is ook te zien op de grafiek hierbij. Het neerslagtekort kwam er enerzijds door de droge oostenwinden en het warme weer, wat gezorgd heeft voor een hoge verdamping, en anderzijds door het feit dat het amper geregend heeft.

Door het huidige neerslagtekort is de kans reëel dat we deze zomer met waterproblemen te maken krijgen. Dat komt niet alleen door het droge voorjaar, maar ook door de voorbije droge jaren. 2018 was immers een extreem droog jaar en de winters die daarop volgden waren niet nat genoeg om het watertekort te compenseren. In 2018 was het al kantje boord, maar toen waren de grondwaterstanden gedurende de voorbije periode gelukkig nog voldoende aangevuld om de droogte te overbruggen. Dat is dit jaar niet het geval. “Door de combinatie van het extreem droge voorjaar en de droge afgelopen jaren is de toestand momenteel zorgwekkend”, meent Patrick Willems.

Daarenboven komt nog dat de langetermijnmodellen, bijvoorbeeld degene die de website NoodweerBenelux gebruikt, wijzen op een ‘drogere zomer dan normaal’. Het zit er dus dik in dat we geen natte zomer krijgen. Maar volgens Patrick Willems er is toch nog een lichtpuntje aan de horizon. Als het toch nog een natte zomer wordt, zou het volgens hem nog kunnen meevallen. Weersvoorspellingen zijn immers slechts betrouwbaar tot ca. 2 weken in de toekomst. We kunnen nu dus nog niet zeggen dat het ‘zeker’ een droge, warme zomer zal worden.

Wat we daarvan zullen merken

Als het deze zomer droog en warm wordt, dan zal er een bodemvocht-, oppervlaktewater- en grondwatertekort zijn, en dat zal op verschillende niveaus gevolgen hebben. Oppervlaktewater en grondwater zijn in ons land bijvoorbeeld een zeer belangrijke bron van drinkwater. Daarnaast wordt water ook intensief gebruikt door bedrijven (industrie), denk aan koelwater en proceswater, en in de landbouw.

Vooral de landbouwsector zal volgens Patrick Willems in eerste instantie gevolgen ondervinden. Dat kan daarna ook een impact hebben op de Belgische economie en dus ook op de consument. “Gewasgroei is namelijk vooral afhankelijk van de beschikbaarheid van bodemvocht, zeker in het groeiseizoen. Dit bodemvocht daalt het snelst bij droogte zoals nu, sneller dan grondwater en rivierwater”, legt Patrick Willems uit.

Bovendien zijn de gevolgen voor de landbouw in Oost-Europese landen als Oekraïne – de graanschuur van Europa – ook indirect voelbaar bij ons. Niet alleen door het droge voorjaar maar ook door de coronacrisis wordt de opbrengst van graan- en peulgewassen in Oekraïne nu al een vijfde lager geschat dan vorige jaren. Dat zou kunnen leiden tot een verlaagd aanbod en bijgevolg hogere prijzen, ook in onze supermarkten.

Drinkwater en biodiversiteit

De kans bestaat dat ook onze drinkwatervoorraden onder druk zullen komen te staan. Patrick Willems nuanceert dit echter door aan te geven dat het eigenlijk nog te vroeg is om al concrete gevolgen op te sommen. Momenteel kunnen we nog niet met zekerheid zeggen of we met drinkwaterproblemen te kampen zullen krijgen. Alles zal afhangen van de neerslag de komende weken en maanden. Hopen op regen dus. Al zien we natuurlijk liever zonneschijn.

En dan zijn er nog de gevolgen voor de biodiversiteit, onder meer door bosbranden. Omwille van het droge voorjaar zijn er nu al verschillende bosbranden geweest, bijvoorbeeld in het domein De Liereman in Oud-Turnhout en op een aantal plekken in Nederland. Als de zomer droog wordt, mogen we ons dus ook verwachten aan heel wat bosbranden in kwetsbare natuur- en heidegebieden en parken.

Moeten er maatregelen genomen worden?

Het is moeilijk te voorspellen hoelang een droogteperiode kan duren. Daardoor wacht men vaak te lang om maatregelen te nemen. De impact van klimaatverandering is momenteel echter (al) zo groot dat een aangepast waterbeheer – een proactief beleid – broodnodig wordt. “Dat beleid moet vooral inzetten op het meer vasthouden van water tijdens droge periodes. Dat betekent minder water naar de zee laten lopen door meer infiltratie, minder drainage, minder verharding,…”, aldus Patrick Willems. Bovendien moet er volgens hem ook ingezet worden op waterbesparende maatregelen, zoals het gebruik van regenwaterputten, op sensibilisering en efficiënte irrigatie (zie figuur).

Het is daarbij essentieel dat de Vlaamse overheid, maar ook de lokale besturen zoals provincies, steden en gemeenten, water hoog op de agenda zetten. Zij hebben een belangrijke rol te spelen. Ze kunnen droogteplannen opmaken, de vraag naar en het aanbod aan water in kaart brengen en acties ondernemen om meer water vast te houden. Bovendien zal ook de landbouw, industrie en drinkwatersector zich moeten aanpassen. Belangrijk hierbij is te beseffen dat alle sectoren met elkaar verbonden zijn. Een les die we recentelijk ook uit de coronacrisis getrokken hebben.

Doet de overheid momenteel al iets?

Momenteel is er een crisisplan in opmaak dat geactiveerd zou moeten worden als we met een ernstig watertekort te maken krijgen. Verder kwam de droogtecommissie, een commissie die adviezen tot maatregelen geeft aan de provincies, gisteren (18 mei) samen om te bekijken welke maatregelen moeten genomen worden. Het is momenteel nog wachten op de adviezen van die commissie. Patrick Meire, zelf lid van de commissie, verwacht dat er een negatief advies zal komen voor het oppompen van water uit kwetsbare waterlopen. Dit heet een zogenaamd captatieverbod. “Zo’n captatieverbod is vorige week in de provincie Antwerpen al uitgevaardigd voor een tiental stroomgebieden. Vermoedelijk zal dat spoedig ook voor bijkomende gebieden gebeuren”, meent ook Patrick Willems.

Bovendien bestaat de kans dat er deze zomer opnieuw een sproeiverbod komt, aldus Patrick Willems. Dat hangt af van hoe de situatie de komende weken evolueert. Bij zo’n sproeiverbod mag men o.a. geen auto’s meer wassen, de tuin niet meer besproeien en geen zwembaden meer vullen. Niet prettig voor wie deze zomer volop hoopte te genieten van zijn (prachtige) tuin.

Verder is Europa op dit vlak recent ook wakker geschoten, en dit onder de vorm van de Green Deal, die eind 2019 gelanceerd werd. Eén van de pijlers m.b.t. water is het inzetten op hergebruik van huishoudelijk afvalwater voor de landbouw. Daarnaast wil men het landbouwareaal voor biologische landbouw vergroten. Of al deze geweldige ambities nog op tijd uitmonden in concrete acties om de zomer van 2020 te overbruggen, is natuurlijk nog maar de vraag.

Wat kunnen wij doen?

Elke individuele burger kan zijn steentje bijdragen. Patrick Willems geeft de tip om de regenpijp van je woning af te koppelen van de riolering en aan te sluiten op een wadi (of lager gelegen kuil) in je tuin. Dit zorgt ervoor dat de grondwaterreserves beter aangevuld worden en dat het regenwater niet wegstroomt naar de rioleringen. Op deze website ontdek je bovendien hoe je je persoonlijke watervoetafdruk kan verkleinen. Neem zeker eens een kijkje op de pagina ‘Ik wil besparen’, waar je concrete tips vindt om mee aan de slag te gaan.