‘Waarom zouden particulieren moeten besparen op water, terwijl er jaarlijks miljoenen liters water verloren gaan door lekken in waterleidingen?’ Het is een opmerking, die we tijdens de vorige campagneperiode van Water Telt regelmatig te horen kregen. En natuurlijk is dit deels terecht. Maar – en er is een grote ‘maar’ – we moeten het probleem beter begrijpen en nuanceren. Daarnaast is het belangrijk om te beseffen dat waterbedrijven, privébedrijven en de overheid hier wel degelijk mee bezig zijn. Hieronder vind je:

• Stand van zaken: hoeveel water gaat er verloren?
• Lekken in waterleidingen: wat, waar en waarom
• Wat wordt er precies aan gedaan?
• Concrete projecten
• Een hoopvolle conclusie

Stand van zaken: hoeveel water gaat er verloren?

In een artikel dat in de Tijd verscheen in juli 2019 stond te lezen dat maar liefst 20% van het drinkwater in Vlaanderen verloren gaat door lekken in drinkwaterleidingen. Dat lijkt natuurlijk gigantisch! En dat terwijl Join For Water en andere organisaties de hele tijd oproepen om water te besparen, horen we je denken. AquaFlanders maakte later diezelfde maand de kanttekening dat het hier om al het ‘Niet in Rekening gebracht Water’ ging. Het volledig artikel vind je hier. Het gaat over meer dan alleen het water dat verloren gaat door lekken in drinkwaterleidingen. Zo zit hier ook het water bij van de brandbestrijding door de brandweer en gemeentediensten. Ook het water waarmee leidingen gespoeld worden en water dat gestolen wordt, wordt hierbij gerekend.

Daaruit concludeert AquaFlanders dat het werkelijk waterverlies door lekken in drinkwaterleidingen slechts 17% bedraagt i.p.v. 20%. Daar komt nog bij dat AquaFlanders aangeeft dat dit percentage eigenlijk nog best ‘meevalt’ tegenover andere Europese landen. Maar toch… 17% lijkt nog steeds zeer veel. Hoe komt het dat er zoveel lekken in de waterleidingen zijn?

Lekken in waterleidingen: wat, waar en waarom

Wanneer er sprake is van een lek in een waterleiding, dan betekent dat dat er ongewild water wegsijpelt. Dat kan bijvoorbeeld komen door de slechte aanleg van de leidingen. Daardoor kunnen er openingen zitten of ontstaan ter hoogte van de tussenstukken. Een andere mogelijke oorzaak is overbelasting of schade door verkeer. De druk op de wegen kan maken dat de druk op de ondergrond dusdanig is dat leidingen kapotgaan. Lekken kunnen ook een gevolg zijn van ondoordachte boor- en andere grond- of bouwwerkzaamheden. Een derde veel voorkomende oorzaak is schade door veranderende weersomstandigheden. Denk aan bodembewegingen door vorst en droogte. Ten slotte kan het ook zijn dat de leidingen simpelweg heel oud zijn of uit slechte materialen bestaan. Denk aan oude, gietijzeren leidingen.

Waar komen die lekken voor? Lekken in drinkwaterleidingen komen in Vlaanderen voor op verschillende plekken. Enerzijds heb je lekken in leidingen ter hoogte van gebouwen. Dit merken bewoners soms op omdat hun waterfactuur disproportioneel hoog is t.o.v. hun waterverbruik. Anderzijds zijn er in Vlaanderen heel wat lekken in de ondergrondse leidingen en in de straten – dus buiten gebouwen. Die lekken opsporen ligt een pak moeilijker, omdat ze niet zo snel opgemerkt kunnen worden door individuen.

Wat wordt er precies aan gedaan?

De laatste jaren is het besef dat Vlaanderen (ook) een kwetsbare regio is als het op water aankomt sterk gegroeid. Op aanvraag van Vlaams minister Zuhal Demir kwam de regering afgelopen zomer op de proppen met een uitgewerkt plan om dit aan te pakken. Dit plan kreeg de naam Blue Deal. Met de Blue Deal wil de Vlaamse Overheid de strijd tegen waterschaarste en droogte aanpakken. En dit op een structurele manier. Voor dit alles maakte de Vlaamse regering maar liefst 75 miljoen euro vrij!

In die Blue Deal komt het probleem van de lekkende drinkwaterleidingen aan bod. Het doel is om tegen eind 2025 alle lekverliezen, gemeten met de ILI, onder de 0,5 te krijgen. ILI staat voor Infrastructure Leakage Index. Met deze index kunnen werkelijke lekverliezen geïnterpreteerd worden in hun context. Met die ‘context’ bedoelt men de infrastructurele kenmerken, eigen aan de leidingnetwerken. Als er bijvoorbeeld veel vertakkingen zijn in een netwerk dan is de kans op lekken hier sowieso groter. Dit komt doordat knooppunten gevoelige punten zijn. De laatste jaren schommelde de ILI in Vlaanderen tussen 1 en 1,5 (zie onderstaande figuur).

Bron figuur: Blue Deal, p. 13 (zie https://waterchallenge.be/wp-content/uploads/2020/12/BlueDeal.pdf)

Heb je een bepaald lekverlies in een zone waar er veel vertakkingen zijn, dan is de index sowieso vrij klein. Heb je een zone waar er weinig vertakkingen zijn en eenzelfde lekverlies als in het vorige voorbeeld dan zal de index daar groter zijn. In die zone is actie urgenter. Daarbij is het bovendien belangrijk om te beseffen dat een ILI van 2 internationaal aanvaard is als ‘goed’. Met de Blue Deal is Vlaanderen dus zeer ambitieus. De (gemiddelde) index in Vlaanderen zou immers naar 0,5 moeten gaan. En dit al over 5 jaar!

Hoe wil de Vlaamse Overheid daar concreet voor zorgen? Er is een versneld innovatie- en realisatietraject op poten gezet, i.s.m. met de VMM, de drinkwaterbedrijven en Vlakwa. Daarin is het volgende voorzien:

• Een vervolgaudit van de lekverliezen (bij de drinkwaterbedrijven)
• De opsporing van lekken via nieuwe innovatieve technieken
• Een verhoging van de inspanningen van drinkwaterbedrijven om de lekken te voorkomen (op korte termijn)
• De ILI zou zo naar 0,5 moeten gaan tegen eind 2025
• Dit zou geen impact hebben op de waterfacturen

Concrete projecten

Momenteel loopt er al een aantal concrete projecten. Daarin speelt het bedrijf HydroScan een grote rol. Dit bedrijf, waarin tientallen waterexperts en ingenieurs werken, ontwikkelde ingenieuze systemen om waterlekken op de sporen. Dit gebeurt onder meer via hydraulische modellering en artificiële intelligentie. Zo heeft HydroScan onlangs samengewerkt met drinkwaterbedrijf Farys.  Meer info vind je in dit artikel. Daarbij lag de focus op hydraulische modellering. Momenteel is er daarnaast een project lopende met De Watergroep, waarbij het softwaresysteem LeakRedux® gebruikt wordt om proactief lekken op te sporen.

Een ander voorbeeld is het project van AquaFlanders rond digitale watermeters. Dat zijn meters die in real-time pieken in het waterverbruik bij klanten registreren. Als er pieken zijn kan dat een gevolg zijn van een waterlek. Zo kunnen lekken opgespoord worden. In februari 2020 besliste AquaFlanders om in totaal 2,6 miljoen slimme digitale watermeters te voorzien in heel Vlaanderen. Meer info vind je in dit artikel. Deze watermeters zouden tegen 2040 moeten geïnstalleerd zijn. As we speak wordt hier werk van gemaakt. In Antwerpen zouden alle watergebruikers in 2021 al de mogelijkheid hebben om zo’n digitale watermeter – gratis – te laten installeren in hun woning. AquaFlanders hoopt op die manier een groot deel van de lekverliezen in Vlaanderen sneller op te sporen dan vandaag.

Een hoopvolle conclusie

Lekken in drinkwaterleidingen vormen een groot probleem in Vlaanderen. Dat is vooral zo voor de waterbedrijven zelf en voor het risico op waterschaarste. Bijgevolg kan het ook gevolgen hebben voor de consumenten. Er gaat nu immers redelijk wat tijd en geld naar het dichten en opsporen van lekken, vaak nog op de ouderwetse manier. Daar komt bij dat klimaatverandering het risico op droogte doet toenemen. Actie is dus belangrijk. De Vlaamse overheid is misschien een beetje laat in actie geschoten met de Blue Deal. Maar toch zijn we hoopvol, want men is er mee bezig.

Aan de andere kant moet je ook beseffen dat het water dat weglekt niet ‘verloren’ gaat, maar natuurlijk gewoon in de grond sijpelt. Zo worden de grondwatervoorraden aangevuld. Dat water kan dan weer gebruikt worden als leidingwater. En dat gebeurt ook, want een groot deel van het leidingwater komt van grondwater. Bovendien speelt waterverbruik in huishoudens (dus kraanwater) een vrij kleine rol in de totale watervoetafdruk. Het grootste waterverbruik komt van voeding en aankopen, zoals kledij. De virtuele waterexport uit andere landen is goed voor zo’n  75% van het watergebruik in België. Spaarzaam omgaan met leidingwater of kraanwater is dus goed, maar niet allesbepalend voor de watervoetafdruk. Bewust consumeren is nog veel belangrijker!

Wil je aan de slag gaan en je waterverbruik verlagen? Vanaf Wereldwaterdag 2021 kan je deelnemen aan de Water Challenge. Gedurende 3 maanden dagen we je uit om telkens 21 dagen samen met ons water te besparen! Eerst – in deel 1 – rond voeding & drank en dan rond kledij, papier en plastic – in deel 2. In deel 3 besparen we samen kraanwater in huis. Doe jij mee?!

Met dank aan Katrien Van Hooydonk, ex-programmadiensthoofd bij Join For Water en Team Lead Hydraulica bij HydroScan, voor de nuttige informatie.