Ben jij ook verknocht aan je dagelijks kopje of kopjes koffie? Geweldig als energieboost om aan je dag te beginnen, maar de impact van standaard koffie is jammer genoeg groot. Zo is de watervoetafdruk doorgaans groot en de CO2-uitstoot van koffieproductie hoog. We gingen op zoek naar duurzame koffie alternatieven.
- Wat verklaart de grote watervoetafdruk van standaard koffie?
- Van waar komt onze koffie en waarom speelt dat een rol?
- Welke alternatieven zijn er?
- Wat met decakoffie?
Wat verklaart de grote watervoetafdruk van standaard koffie?
De watervoetafdruk van koffie is groot. Zeer groot. Voor een standaard kopje koffie van ongeveer 125 ml is maar liefst 130 liter water in rook opgegaan. En dat mag je letterlijk nemen, want 96% van de watervoetafdruk van koffie wordt bepaald door regenwater, dat de koffieplant deels opneemt en deels weer doet verdampen. Dat water regent elders uit en gaat zo lokaal ‘verloren’.
Daarnaast is er ook nog het zogenaamde blauw water. Dit is water uit meren, rivieren, grondwater of opgevangen regenwater, dat gebruikt wordt als irrigatiewater of om koffiebonen te wassen en/of te fermenteren.
Een laatste aspect van de watervoetafdruk van koffie is grijs water. Dit gaat over het water dat in theorie nodig zou zijn om het vervuild water (door koffieproductie) te verdunnen, zodanig dat het weer proper zou worden.
Van waar komt onze koffie en waarom speelt dat een rol?
Koffieplanten groeien in tropische landen, zoals in Afrika en Azië. De watervoetafdruk schommelt van land tot land. De watervoetafdruk van koffiebonen geteeld in Ghana is bijvoorbeeld groter dan die van Vietnamese koffiebonen.
Bovendien maakt de productiewijze een klein verschil. Koffiebonen kunnen immers zowel via de droge of natte methode uit de koffiebessen gehaald worden.
Ook belangrijk is te beseffen dat de milieu-impact verdergaat dan de watervoetafdruk. Zo wordt de stijgende vraag naar koffie gelinkt aan ontbossing in het Globale Zuiden, verstoring van de biodiversiteit en de uitstoot van CO2.
Welke alternatieven zijn er?
1. Andere cafeïnehoudende dranken
Een mooi alternatief voor koffie is thee. De watervoetafdruk van zwarte, groene en witte thee is veel kleiner dan die van koffie: slechts 15 liter per kopje van 125 ml. Dat is bijna tien keer minder dan de watervoetafdruk van koffie!
Thee bevat de helft tot een derde van de hoeveelheid cafeïne die in koffie zit. Wil je dezelfde energieboost bekomen, dan moet je dus iets meer kopjes thee drinken.
Daarnaast bestaan er theesoorten die wat meer cafeïne bevatten, zoals Matcha groene thee. De energieboost die je hierdoor krijgt is vergelijkbaar met die van koffie. Kamille, jasmijn- en de meeste andere infusiethees bevatten echter geen cafeïne.
Een andere gekende drank die cafeïne bevat, is cola. In een standaard glas cola zit zo’n vijf keer minder cafeïne in dan in dezelfde hoeveelheid koffie. Om dezelfde boost te verkrijgen, moet je dus veel meer cola drinken.
De watervoetafdruk van cola is zeer klein: zo’n 10 liter per 125 ml. Toch is het niet aan te raden om veel cola te drinken ter vervanging van koffie, want de suikers en andere bestanddelen zijn erg ongezond.
2. Laboratoriumkoffie
Onderzoekers van het onderzoekscentrum VTT in Finland hebben recentelijk voor het eerst koffie op basis van celcultuur ontwikkeld. De zo geproduceerde cellen worden eerst geanalyseerd en dan gedroogd. Het poeder dat zo verkregen wordt, kan gebruikt worden als filterkoffie. De bedenkers van deze laboratoriumkoffie schatten dat de commercialisering nog enkele jaren zal duren, en vermoedelijk pas voor 2025 zal zijn.
Deze laboratoriumkoffie bevat evenveel cafeïne als gewone koffie, maar heeft een veel kleinere watervoetafdruk. De exacte cijfers zijn nog niet bekend, aangezien deze koffie momenteel nog gefinetuned wordt. Maar wel is al duidelijk dat er veel minder watervervuilende pesticiden nodig zijn om deze koffie te maken, noch water om koffiebonen te kweken.
De smaak houdt het midden tussen koffie en zwarte thee. De echte koffieliefhebbers zullen hier dus misschien voor passen.
Een ander soort laboratoriumkoffie, die wel al op de markt is (althans in de V.S.) is Atomo Coffee, recentelijk ontwikkeld door een Amerikaanse start-up. Deze koffie is gemaakt van bestanddelen van plantenafval. Daar zit onder andere extract van dadelzaden in, chicorei, druivenomhulsels en cafeïne. Het watergebruik ligt maar liefst 94% lager dan standaard koffie, en de CO2-uitstoot ligt zo’n 93% lager! Voorlopig is deze koffie echter nog niet in België te koop.
3. Cichoreikoffie
Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd cichoreikoffie in ons land veel gedronken, aangezien er toen geen koffie meer voorhanden was. De smaak was toen zeer slecht. Maar de smaak van de cichoreikoffie die vandaag in de winkel te koop is, is vergelijkbaar met gewone koffie.
Chicoreikoffie is zeer gezond en bevat geen cafeïne. Daarom wordt het soms aanbevolen als een soort van afkickmiddel voor koffie en voor bepaalde groepen die (tijdelijk) geen koffie mogen drinken, zoals zwangere vrouwen.
De watervoetafdruk is vele malen kleiner dan die van standaard koffie. De reden is dat cichorei geen exotische, maar een Europese plant is. De plant groeit bijvoorbeeld in België en Nederland.
4. Fairtradekoffie
Voor wat betreft ‘echte’ koffie, bestaan er duurzame alternatieven, waarbij bij de productie ingezet wordt op waterbesparing, alsook aandacht is voor andere milieu- en sociale factoren. Een van de bekendste is Oxfam Fair Trade koffie, die je in de Oxfam Wereldwinkels kan kopen, of online kan bestellen.
Bij de partnercoöperaties van Oxfam wordt er zo weinig mogelijk water verbruikt bij de productie en de teelt. Daarnaast wordt het gebruikte water gezuiverd voor het in de bodem verdwijnt. Ook steunt Oxfam zijn partners om velden duurzamer aan te leggen zodat water beter behouden blijft in de bodem. Van irrigatie is sowieso geen sprake in de koffievelden van de Oxfam-partners, aangezien dit financieel en technisch niet haalbaar is.
Dit alles maakt dat de watervoetafdruk van de Oxfam Fair Trade koffie een stuk lager ligt dan die van gemiddelde koffie. Op de website van Oxfam kan je het aanbod bekijken.
Wat met deca koffie?
Drink jij weleens decakoffie, om bijvoorbeeld te voorkomen dat je ’s nachts wakker ligt door het hoge cafeïnegehalte in je bloed? Hoewel decakoffie inderdaad geen cafeïne bevat, wil dat daarom niet zeggen dat de milieu-impact kleiner is.
Decakoffie is immers gewone koffie, waar cafeïne aan onttrokken is. Vandaar dat de smaak zo gelijkaardig is. Decakoffie heeft om die reden zelfs een grotere watervoetafdruk dan standaard koffie. Er wordt immers water verbruikt om de cafeïne te verwijderen.
Met dank aan Stefaan Calmeyn, Policy and Development bij Oxfam – coffee programme manager.
